نشانه‌شناسی نماد حیوانی باز در غزلیات شمس

شاعران عارف برای بیان مفاهیم عمیق عرفانی و عاطفی خود ناگزیر با بالابردن ظرفیت زبانی به هنجارشکنی و استفاده از نماد روی می‌آورند که نماد حیوانی ازجملة آن است. در این پژوهش نشانه‌شناسی نماد حیوانی باز در غزلیات شمس بررسی شده است. نشانه‌شناسی مطالعة نظام‌مند نشانه‌ها برای دریافت پس‌زمینه‌های گوناگون فکری شاعر یا نویسنده است. با بررسی این علم در نماد حیوانی باز، زمینه‌های گوناگون فکری مولوی را می‌توان دریافت که از آن جمله، اندیشة بازگشت، خاموشی، سفر و ... است. نشانه‌ها در متون با فرم‌های گوناگونی مثل کلمات، صداها، بوها، حرکت، مکان و ... نمود می‌یابد. با مطالعه بر شبکه‌های وابسته در نماد باز، تطابق کارکرد این سمبل با کنش‌های رنگ، مکان، حرکت و صدا مشاهده می‌شود. در این پژوهش بخش تقابلی و دگردیسی نمادها نیز بررسی می‌شود. با بررسی این شناسه‌ها، نیمة پنهان فکری شاعر و هم‌چنین الگوهای خاموشی، وحدت‌گرایی و زیرساخت‌های ذهنی مولوی نمایان می‌شود. نکتة مهم در بخش روابط تقابلی نه در انتخاب نوع تمایزها، بلکه در شیوة برخورد پویای روابط است. این موضوع گویای روح پرتلاطم مولوی در عشق او به شمس تبریزی یا مضامین عرفانی است. این نوع برخورد در کارکرد میانه‌بودن دو قطب مثبت و منفی نماد باز، دیدنی است. از سوی دیگر فضای فکری مولوی ازجمله رمزهای فرهنگی آیین بودا و میترا برای تأثیرگذاری فضای دینی بلخ، قونیه و اساطیری، در این گفتار تبیین شده است. درمجموع، این مقاله، الگوها، کنش‌ها، هنجارشکنی، بازی دال‌ها، شبکة تناسب‌ها، خاستگاه فکری، تقابل و دگردیسی تقابل‌ها در نماد حیوانی باز را بررسی و آن را در شواهد غزلیات شمس تحلیل و تبیین می‌‌‌کند.